روز جهانی کتاب در کشور "کم کتاب"

سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی ملل متحد" یونسکو" ، روز 3 اردیبهشت برابر با 23 آوریل هر سال را به عنوان " روز جهانی کتاب و حق مؤلف " اعلام کرد.

تعیین یک روز تحت عنوان "روز جهانی کتاب" را نخستین بار اتحادیه بین المللی ناشران و دولت اسپانیا به بیست و هشتمین اجلاس کنفرانس عمومی یونسکو پیشنهاد کرد، سپس به پیشنهاد فدراسیون روسیه، عنوان "حق مؤلف" نیز به آن افزوده شده و توسط اعضاء به تصویب رسید که ازین به بعد همه ساله از 23 اپریل، در کشور های مختلف جهان به عنوان روز جهانی کتاب یادبود می شود و مناسب این روز، فعالیت های گوناگونی روی دست گرفته می شود.
دلیل انتخاب روز 3 ثور (اردیبهشت) - 23 آپریل، ریشه در مراسمی در کاتونیای اسپانیا دارد. در این روز فروشندگان با هر کتابی که می فروشند، گل سرخی همراه می کنند. دلیل دیگر، تقارن این روز با تولد یا مرگ برخی از نویسندگان و شخصیت های ادبی جهان است.

هدف از اختصاص روزی برای بزرگداشت کتاب و حق مؤلف، جلب توجه سازمان ها و انجمن های دولتی و خصوصی به آسان ترین و ارزان ترین روش کسب دانش، بیان احساس اندیشه و کهنترین وسیله ارتباط معنوی بشری یعنی کتاب است که با وجود ایجاد و گسترش رسانه های پیشرفته و مُدرن امروزی مانند وسایل ارتباط جمعی دیداری-شنیداری با تخنیک و تکنیک های خیلی پیشرفته و بصورت انترنتی یا آنلاین، که لحظه ای از آن دور نیستی، هنوز هم وسیله ای موثرتر، جذاب تر، قابل دسترس تر و جایگزین ناپذیر است و می تواند بزرگترین عامل پیشرفت و گسترش دانش، فرهنگ و ایجاد دوستی و تفاهم بین ملت های جهان باشد.

بنـی آدم اعـضای یک دیگر اند
که در آفرینـش ز یک گوهر اند
چو عضـوی بـدرد آورد روزگـار
دیگـر عـضو ها را نمـاند قـرار
تو کز محنت دیگران بی غمـی
نشـایـد که نامـت نهنـد آدمـی

شعریست با دنیای از معنا و مفهوم انسان دوستی، عشق و حس هم گرایی، که این شعر را شاعر آن سعدی شیرازی، تنها در زبان فارسی- دری سده ها قبل سروده است و به کمک کتاب به نسل امروز، من، رسیده است و بدون شک به نسل های دیگر خواهد رسید. همچنان این شعر به زبان های مختلف زندۀ جهان ترجمه و نشر شده است تا دیگران نیز به آن آشنا و از آن بهره مند شوند. همین گونه کتاب مقدس قرآن و دیگر آثار فیلسوفان، شاعران، نویسندگان و بزرگان جهان از طریق کتابت بدون کم و کاست به نسل امروز رسیده و در کشور های مختلف دنیا برای استفاده از تجربیات، دانش و دیدگاه های آنها ترجمه و تکثیر شده و این گونه به نسل های بعدی انتقال داده می شوند.
کتاب نماد شکوفایی تمدن و فرهنگ یک ملت و یک نسل پنداشته می شود و این گونه از داشته های فرهنگی به هویت می رسند. کتاب آیینه ای است که بخش اعظم ره آورد تمدنهای ماندگار تاریخ را به نمایش می گذارد. کلمه ی "کتاب" را می توان وارث هرگونه تلاش بشری که تا کنون انجام شده است، پنداشت و بصورت مکتوب این تلاش ها را یکی پس از دیگری ماندگار نموده و به دل تاریخ حک کرده است. با خوانش کتاب با "دانش و اندوخته های" دیگران ِقبل از خود، می توان آگاهانه و جسورانه در بخش های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و هنری گام برداشت. با "اندوخته" های دیگران، "داشته" های خود را افزوده، قوه ی ابتکار و خلاقیت، نگرش و کارکرد های خود را ثمر بخش و تاثیر گزار ساخت.

هیچ کس از پیش خود چیزی نشد
تـا مـریـد شـمـس تبـریزی نـشد
قوۀ تشخیص درست و نادرست، فهم و درک حق و باطل، گزینش روش های منطقی برای فعالیت های خود را می توان با مطالعه و خوانش کتاب امکان پذیر ساخت تا اشتباهات گذشته ها را تکرار نکرد و یا راه که گذشته ها رفته اند را باز به تکرار نرویم. براستی اگر چنین می بود، دنیای امروزی، که ما در آن نفس می کشیم، با دنیای که قرن ها قبل از ما، مردم زندگی می کردند هیچ گونه تفاوتی نمی داشت و این همه تکامل و پیشرفت هم هیچ خبری نبود و تا ابد. اما مخترع آلمانی، گوتنبرگ بزرگ در سال 1444 میلادی با توسعه صنعت و اختراع ماشین چاپ، تاریخ را رقم زد و دنیا را تا امروز متحول و دگرگون ساخت. اینگونه انسان می اموزد، اندوخته های دیگران را سر مشق خود می سازد و داشته های خود را متحول می سازد تا کاری کرده باشد و ملت جهان را مدیون خود می سازد.
اگر ارزش کتاب در جامعه ای رو به کاستی رود، بدون شک میراث فکری و فرهنگی آن نسل به نسل دیگر منتقل نخواهد شد و آینده ها از گذشته ها بی خبر و فعالیت ها حرکت تکراری ساعت را به کما فی السابق می پیماید. فرهنگ و تمدن آن جامعه از تحرک باز می ماند. در دنیای امروز باید مطالعه بیشتر شود و فعالیت ها آگاهانه تر صورت گیرد تا از این طریق قدرت تمیز را پیدا کرده نفوذ دیگران را مانع شد و خود را خود اراده و اداره کرد. در دهکدۀ جهانی، ارتباطات بیشتر و گسترده تر می شود و فرهنگ ها به هم نزدیک و ادغام می شود. اما بر ماست که با مطالعه عمیق و دقیق خود، آگاهانه در این راستا گام بر داریم و در مقابل ناهمگونیهای فرهنگی بیگانگان ایستادگی کرده و در مقابل، ابتکار عمل داشته باشیم تا قربانی فکری دیگران نباشیم. همین گونه بخش های مختلف دیگر را می توان وابسته به کتاب دانست که با کتاب دگرگون می شود.

اما پرسش اصلی اینجاست که در افغانستان چگونه ابتکار عمل مناسب و بالمقابل داشته باشیم در حالیکه نه فرهنگ آنچنانی نویسندگی "کتاب" داریم و نه فرهنگ کتاب خوانی آگاهانه، به استثنای کتاب های دوره تحصیل، آنهم از روی مجبوریت که مبادا نمره کامیابی را بدست نیاوریم و نزد دوستان و فامیل سر افکنده باشیم.
با یک بررسی کوتاه، دیده می شود که وضعیت کتاب و کتاب خوانی در افغانستان واقعن (واقعاً)ً تاسف بار است و این موضوع بار ها یاد آوری شده است. چرا که فرهنگ کتاب خوانی و نویسندگی جایش را به فعالیت ها و مصروفیت های شبانه روزی انترنتی و فیس بوکی، پدیده های نو پیدا و وقت کُش، داده است. در حالیکه افغانستان بیشتر از دیگر کشور ها نیاز به مطالعه کتاب و نویسندگی دارد تا از این مرحله گذار و وضعیت نا بسامان اجتماعی-فرهنگی پیروز بدر آید.

متاسفانه تنها یک عامل نیست که برایش چاره جُست. نابسامانی ها و پدیده های گوناگونی در این قسمت دامن گیر اجتماع است، فقر، بیکاری، بیسوادی، بی کیفیتی و کم کیفیتی چاپ، هزینه گران چاپ و ....
روز کتاب در کشور ما ناشناخته باقی مانده و حتی خیلی از فرهنگی های ما از این روز بی خبر اند چه برسد به این که آنرا تجلیل و یا یادبود نمایند و یا به بهانه این روز رونمایی کتابی را بگیرند تا این روز سر زبان ها بیافتد و کوچکترین گامی در این راستا برداشته شود. نمونه این فعالیت ها در قسمت علت نام گذاری این روز ذکر شد.
بجاست که یاد آوری کنم که چندی پیش متنی در مورد "اکادمی علوم افغانستان"، تنها نهاد معتبر علمی در افغانستان، خواندم که حقایقی را در مورد فعالیت های آن نگاشته بود. انتقادهای خیلی بجا و مناسب از این مرکز علمی شده بود این که 600 نفر به افتخار عضویت در آن معاش مفت می گیرند.

پرسش اینجاست که کجاست دست آورد های هفته وار، ماهوار و سالانه این نهاد؟ به راستی که دست آورد های این نهاد به سال سنجش نمی شود بلکه باید آنرا به دهه (10 سال) و سده سنجش کرد، اگر کدام اثری به اشتباه چاپ شود و آنهم نه اثری علمی-تحقیقی بلکه اثری طنزی.

جای تعجب است که در این مدت از آدرس این نهاد تنها یک کتاب "اطلس اتنوگرافی اقوام غیر پشتون" چاپ شد و آن هم چه کتابی؟؟؟!!!!
از همین جهت است که افغانستان باید افتخار داشتن این مغز های متفکر را داشته باشد و از خلاقیت های این نهاد ها ستایش کند تا در آینده ها مایه ی افتخار باشند.

در دیگر کشور های جهان چاپ کتاب به اساس روز چه حتی به اساس "ساعت" سنجش می شود که چند جلد کتاب چاپ می شود و در اختیار علاقمندان قرار می گیرد.

برای بیرون رفت از این وضعیت ناخواسته و نامناسب علمی-فرهنگی در افغانستان و تبدیل شدن به یک جامعه پویا، همه در حد توان گام بر داریم تا "قطره قطره جمع گردد وانگهی دریا شود".

باید نویسندگان، عالمان، دانشمندان، استادان، دانشجویان، دانش آموزان، محققان، دولت مردان، سرمایه داران و همه قشر اگاه جامعه از قلم به دستان و پدید آورندگان کتاب حمایت مادی و معنوی کنند و دست آنها را گرفته همراهی شان کنیم. در برنامه ها و پروگرام های علمی-فرهنگی، رونمایی کتاب ها، مسابقات علمی و فرهنگی و... اشتراک کنیم تا حامی فعالیت های اجتماعی-فرهنگی باشیم و به نوبه خود گامی برداشته باشیم. کتاب های نویسندگان افغانی را خریداری کنیم حتی اگر آنقدر خوب و مطلوب نباشد.

روش های مختلف دیگر حمایتی را می توان با خواندن از کتاب های موجود، جستجو کرد تا اجتماع را به پویایی رساند. بخوانیم تا بدانیم و بدانیم تا بنگاریم.
بدرود