بازتاب افسانه های سامی به صورت وارونه در قرآن

یکی دیگر ازشخصیتهای افسانه یی واساطیری یهودیان که درتورات وسائر کتابهای فولکلوریک وافسانه های عامیانه وشفاهی ایشان و همچنان در کتاب قرآن انعکاس یافته است و شاهکارها و قهرمانیهای فراوانی به او نسبت داده میشود. شاه سلیمان پسر داوود پیامبراست که ازمادری به نام بَتشَبَع زاده شده است که به گواهی تورات (کتاب دوم سموئیل بابهای یازدهم ودوازدهم ) داوود وی را بعد از یک تجاوز جنسی وتوطئه علیه شوهرسابقش که به کشته شدن وی انجامید، به قید نکاح خویش درآورده بود. پیرامون این شخصیت خیالی و افسانوی نیز ، هم در تورات وتلمود و ترگومها و ادبیات فورکلوری و شفاهی یهودی و هم در قرآن و اقوال محمد و تفسیرهای قران داستان سرایی ها و افسانه پردازی های فرا وانی صورت گرفته است که خواندن و شنیدن آن برای نوجوانان چشم و گوش بسته واحساساتی در شب نشینی های زمستانی اعصار پارینه و برای کودکان درهنگام لالای دادن وخواباندنشان توسط مادرانشان خالی از دلچسپی نبوده است.

برای آنکه بتوانیم این بحث را به گونه یی بهتر دنبال نماییم تفسیرها و تآویلها و توجیهات افسانه یی و مبالغه آمیز و خرد ناپسند مفسرین وافسانه سرایان یهودی و اسلامی را نادیده گرفته و درگام نخست قرآن و تورات را مبنا قرارداده می بینیم که این شخصیت را در مجموع و به ویژه در پیوند با ملکه سبا چگونه انعکاس داده اند ، وهرگاه میان این دو کتاب نا همگونی هایی را مشاهده نماییم آنرا برجسته ساخته وبا مراجه به سائرمنابع فولکلوریک یهودی مورد بررسی قرار میدهیم ودر پایان نقد و نظر خویش را به گونه ی جمع بندی شده و فشرده پیشکش میداریم.
همچنان باید یاد آور شد که به منظور جلو گیری ازگسترش برگه های این نوشتار آنگاه که نیازی به آوردن شواهدی از کتاب قرآن بیفتد ازآوردن متن عربی چشم پوشی و به نوشتن ترجمۀ فارسی آن بسنده مینماییم .

سلیمان در قرآن
سلیمان در قرآن به حیث پیامبری معصوم و عاری از هرگونه گناه و خطایی ترسیم شده و آیه های بسیاری به وی تخصیص داده میشود که عبارتند از:
آیه های 102 و 103 در سورۀ البقرة ( ماده گاو )
آیه های 78 إلی 82 در سورۀ الأنبیاء ( پیامبران )
آیه های 10 إلی 14 در سورۀ سَبَإٍ
آیه های 30 إلی 40 در سورۀ ص
آیه های 15 إلی 44 در سورۀ النَّمل ( مورچه )

به این شرح که در آیه های 102 و 103 سورۀ البقرة محمد با آوردن دلائل و توجیهاتی خرد ناپسند تلاش به خرج میدهده تا سلیمان را از آنچه در تورات پیرامون گمراه شدن و کفر ورزی وی آمده است تبرئه نموده و آنرا توطئه و دسیسه یی قلمداد نماید که جنیان و شیاطین برای وی چیده اند.
ودر آیه های 78 إلی 82 سورۀ الأنبیاء محمد ضمن سخن گفتن از اینکه خداوند کوهها و پرنده گان را به نیایش برای داوود و تند باد را به فرمانبرداری از سلیمان وادارساخته بوده است ، با تکیه بر آنچه از زبان یهودیها در کوچه و بازار شنیده است سلیمان را چنان باهوش و دانا نشان میدهد که گویا درایام نوجوانی خویش میان دوشخصی که یکی مالدار و دیگری زمیندار و کشتمند بوده اند و رمۀ شخص مالدار باعث ویرانی گشتزار شخص زمیندار گردیده بوه است ، به داوری بنشسته و دعوای آنان را حل وفصل و قناعت هردو را فراهم آورده است. حال اینکه از این روایت وحکایت در تورات کوچکترین خبری واثری نیست .
و در آیه های 10 إلی 14 سورۀ سبإ نیز گفته میشود که خداوند برای داوود وپسرش سلیمان نعمتهای مادی ومعنیوی فراوانی داده بود چنانکه کوهها و پرنده گان با او در نیایش خدا همصدا بودند وخدا آهن را برایش ذوب میکرد تا او از آن زره بسازد و در هنگام ساختن زره واندازه گیری حلقه های آن ، کارش را کنترول و ارزیابی میکرد. و باد را که مسافت یک ماهه را در سحرگاهان و باز هم مسافت یک ماهۀ دیگر را درشامگاهان طی میکرد تحت فرمان سلیمان قرارداده بود و چشمۀ مس را برایش جاری گردانیده بود و جن ها و عمله وفعلۀ دیگری را به خدمتگزاری او گماشته بود که براى او هر چه مى‏خواست از نمازخانه‏ها و مجسمه‏ها و ظروف بزرگ مانند حوضچه‏ها و ديگهاى چسبيده به زمين مى‏ساختند. و هنگامی که مرگش فرارسید ، در حالیکه بر عصای خویش تکیه زده واستاده بود بود نفسش گیرماند ومُرد ؛ جز موریانه کسان دیگری نمیدانستند که او مرده است و فکر میکردند که هنوززنده است، تا انکه موریانه آرام آرام ( به گفتۀ مفسرین قرآن درمدت یکسال)عصاى او را خورد واو فرو افتاد وهمه گان دانستند که او مرده است و معلوم شد که جنها هم نمیدانستند که او مرده است و اگر از غیب آگاهی میداشتند در آن عذاب خفت آور نمی ماندند. و اینکه آن عذاب چه بوده است گفته نشده است.
در اینجا به منظور خود داری از به درازا کشانیدن موضوع ، درمواردی چون همصدایی کوهها و پرنده گان با داوود و ذوب شدن آهن در برابراو و فرمانروایی سلیمان بالای باد و جاری شدن چشمۀ مس و خدمتگزاری جنها ودیوها وعفریتها برای وی واینکه آیا این پندارها با عقل و خرد سازگار است یانه ، قضاوت را به خواننده گان عزیز میسپاریم.

در آیه های 30 إلی 40 در سورۀ ص ، محمد که سلیمان را برای عربهای ساکن مکه پیامبری معصوم معرفی نموده است ، همینکه داستانها و افسانه های عامیانۀ یهودی ها پیرامون گنه کاری ها ومعصیتهای اورا میشنود ، باردیگر درصدد اعادۀ حیثیت او میشود ، مگر اینبار به جای انکه روشن و صریح صحبت کند چنان صحبت مینماید که به گمان غالب نه خود میدانسته است که چه میگوید و نه هیچیک از مفسرانی که تا کنون صدها صفحه را در تقسیر و تآویل آن سیاه کرده اند.به این شرح که :
در آیۀ 30 میگوید : و سليمان را به داوود بخشيديم چه نيكو بنده‏اى به راستى او توبه‏كار بود (30)
پرسش : آگر گنه کار نبود پس چرا توبه کار بود واگرگنه کار بود پس چطور میتوانست معصوم باشد؟
در آیه های 31 و 32 میگوید : هنگامى كه غروب اسبهاى اصيل را بر او عرضه كردند (31) گفت واقعا من دوستى اسبان را بر ياد پروردگارم ترجيح دادم تا در پس حجاب ظلمت‏شد (32)
پرسشها :
1- چرامحمد در تقلای إعادۀ حیثیت سلیمان به اسبهای اومیپردازد ؟ پاسخ روشنی در دست نیست.
2 - چه چیزی در پس حجاب ظلمت شد ؟ در پاسخ به این پرسش برخی از مفسرین گفته اند : خیل اسبها و برخی دیگر گفته اند: آفتاب.
در آیۀ 33 میگوید : آنرا نزد من باز آوريد پس شروع كرد به دست كشيدن بر ساقها و گردن آنها.
در تفسیر این آیه چنان گزافه گویی هایی کرده اند که هر خوانندۀ خردمند را به تبسم وامیدارد ، چنانکه یرخی گفته اند که سلیمان امر کرد تا آفتاب رابرگردانند که او بتواند در موجودیت آن نمازش را که در اثر تماشای اسبها قضا شده بود به وقت وزمانش ادا نماید وبرخی دیگر گفته اند که امر نمود تا اسبهارا بیاوردند او آنانرا به گفتۀ گروهی از مفسرین نوازش داد و به گفتۀ گروهی دیگر پی برید و گردن زد.
در آیۀ 34 میگوید : و قطعا سليمان را آزموديم و برتخت او جسدى بيفكنديم پس به توبه باز آمد.
پرسش : این آزمون چرا انجام یافته است وآن جسد از کی بوده است و سلیمان از چه گناهی توبه کرده است؟ هیچ معلوم نیست ! مگر مفسرین گرامی قرآن در تفسیر این آزمون و آن جسد با تکیه بر گفته های محمد إمامان أهل تشیع چیزهایی نوشته اند که از بس ابلهانه وخرد ناپسند است نمیخواهم با آوردن آن وقت گرانبهای خواننده گان گرامی را ناروا تلف نمایم.
و در آیه های 35 إلی 40 این سوره بازهم سخن از جاه و جلال سلیمان است و فرمانبرداری باد و جن و دیو و شیطان از او...

و اما در آیه های 15 إلی 44 در سورۀ النَّمل سخن بر سر کارنامه های افسانوی و عجیب و غریبی ست که سلیمان شاه در برابر بلقیس ملکۀ سبا انجام داده است و موضوع اصلی مورد بحث مارا نیز تشکیل میدهد، لذا آنرادر إدامۀ این بحث و تحت عنوانی جدا گانه به بررسی میگیریم. ، مگر پیش از آن باید دید که سلیمان درمجموع از چه ویژه گیهایی در تورات برخوردار است ویهودیان اورا به چه نگاهی مینگرند.

سلیمان در تورات

مصنفین و گردآورنده گان ونویسنده گان تورات در پهلوی اینکه سلیمان را یک پادشاه سلطه جو ومستبد وآغشته با گناه ونا فرمانی دربرابر خداوند معرفی نموده اند ، ارج بزرگی نیز به او گزارده اند و بخش بزرگ وچشم گیری از تورات را برای او اختصاص داده اند که عبارت است از:
کتاب اول پادشاهان از باب نخست تا باب یازدهم.
کتاب دوم تواریخ ایام ازباب نخست تا باب نهم.
کتاب امثال سلیمان نبی که در بر گیرندۀ سی ویک باب است.
کتاب جامعه که در بر گیرندۀ دوازده باب است.
کتاب غزل غزلهای سلیمان که در برگیرندۀ هشت باب است.

در کتاب اول پادشاهان که در برگیرندۀ بیست ودو باب میباشد ، یازده باب به ذکر سلیمان واختصاص یافته است که شامل شرح حال و کارنامه های دراماتیک و خارق العادۀ او میباشد . و اینک پیرامون هر یک از این بابها به گونه یی فشرده و گذرا روشنی می اندازیم.
باب نخست : چگونه گی نامزدی سلیمان به احراز مقام پدرش داوود و جلوس بر مسند وی بر مبنای وصیت پدر و خنثی ساختن دسیسۀ برادر ناتنی وبزرگش « ادونیا » که با استفاده از پیری و کهولت پدرش میخواست سلطنت را غصب نماید.
باب دوم : مرگ داوود و بالا گرفتن مخالفت و دشمني میان سلیمان و ادونیا واقدام سلیمان به قتل وی و پرداختن به تقویۀ پایه های حاکمیت خویش.
باب سوم : ازدواج سلیمان با دختر فرعون مصر و گفت و گوی وی با خداوند در خواب و تعهد خداوند به اعطای حَکَمیت و دولت و عظمت وشکوه و جلال برای او.
باب چهارم : شرح حکمروایی سلیمان و حدود و ثغور قلمرو وی و اطاعت تمامی امرا و پادشاهان مشرق زمین از وی و توصیف وتمجید هوشمندی و حکمت ورزی او. چنانکه درآیه های 29 و 30 همین باب آمده است : 29 - و خدا به سلیمان حکمت و فطانتِ از حد زیاده و وسعت دل مثل ریگ کنارۀ دریا عطافرمود . 30 – وحکمت سلیمان از حکمت تمامی بنی مشرق و از حکمت جمیع مصریان زیاده بود.
باب پنجم : سلیمان به همکاری حیرام پادشاه صور که دوست پدرش داوود بود و پیمان دوستی باهم بسته بودند ، تصمیم میگیرد تابرای خدایش یهوه عبادتگاهی اعمارنماید.
باب ششم : سلیمان در سال چهارم سلطنت خویش کار ساختمان عبادتگاه عظیم و باشکوه اورشلیم « هیکل » را آغاز نموده ودریازدهمین سال فرمانروایی خویش آنرا به پایۀ اکمال میرساند.
باب هفتم : این باب به ذکر زیبایی های خیره کنندۀ کاخ شاهانه یی اختصاص یافته است که سلیمان در مدت سیزده سال برای خودش إعمار نمود . وویل دورانت در« تاریخ تمدن » بعداز برشمردن اوصاف ونماد های زیبای آن به گونه یی طنز آمیز می نویسد : « ... از آن بنای عظیم یک پاره سنگ هم بر جای نمانده ، و حتی جای ساختمان معلوم نیست که کجا بوده است ! » ( ص 257 ). گویا اینکه بابلیان هنگام هجوم بر اورشلیم همه را یا تاراج و با خود به بابل برده باشند ، که نبرده اند، زیرا در بابل نیز نشانه یی از آن به چشم نمیخورد، ویا اینکه همه را به خاک مبدل و به باد هواداده باشند!...
باب هشتم : سلیمان تابوت عهد خداوند را از شهر صَهیُون که پایتخت داوود پدرش بود به شهر اورشلیم انتقال داده وآنرا در جایگاه خاصی که در داخل معبد برایش ساخته است قرار میدهد ومراسم دعاخوانی و تضرع به درگاه یهوه را به جا می آورد و از اینکه یهوه به وعده هایی که برای موسی و سائر بزرگان قوم برگزیدۀ خویش سپرده بود وفا نموده است ، ابراز امتنان وشکران مینماید.
باب نهم : خداوند دربرابرسلیمان ظاهر شده و به وی مژده میدهد که دعا وتضرعش را پذیرفته است ودر عین حال به اووقومش و فرزندانشان هوشدار میدهد که هرگاه درآینده از فرمانش سرپیچی وخدایان دیگری را پرستش نمایند ایشان را به جزای اعمالشان خواهد رسانید.
همچنان در همین باب آمده است که سلیمان در پاداش کمکهای بیست ساله حیرام پادشاه صور بیست شهر را در سرزمین جلیل برای وی اهدا نمود، و در همکاری با وی به تحکیم پایه های قدرت وسرکوب مخالفین و تثبیت حدود و ثغور قلمرو فرمانروایی خویش پرداخت.
البته باید توجه داشت که شاه سلیمان پس ازفراغت ازکارهای ساختمانی معبد و اقامتگاهش که بیست سال را دربرگرفت اقدام به حکومت داری و ادارۀ امورمملکت خویش مینماید که این خودمیتواندیکی ازپرسشهای جدی درنقد این افسانه به شمار آمده و غیر واقعی بودن آنرا تأیید نماید.
باب دهم : دهمین باب این کتاب اختصاص یافته است به روی آوردن پادشاهان و سلاطین سرزمینهای دیگر به دربارسلیمان وبرشمردن قافله ها وکشتیهای مملو از هدایای گرانبهای این پادشاهان برای وی ، که یکی از آنان همین ملکۀ سَبَا که موضوع اصلی مورد بحث مانرادراین مقال تشکیل میدهد بوده است.
باب یازدهم : سلیمان که هفتصد زن دائمی و سه صد زن مُتعَه ( زوجۀ مؤقت) دارد ، باسرپیچی ازاوامر یهوه خدای اسرائیل و پیروی از زنان خویش خدایانی چون عَشتُورَت خدای صیدونیان و کَمُوش خدای موآب و مِلکُوم خدای بنی عَمُّون را به پرستش گرفته و موجبات برافروخته شدن قهر وغضب یهوه خدای بنی اسرائیل را برخویشتن فراهم می آورد. خداوند درآیه های 11 و 12 همین باب خشمگینانه به وی هوشدارداده میگوید : « 11 ....چونکه این عمل را نمودی وعهد وفرائض مرا که به توامر فرمودم نگاه نداشتی البته سلطنت را ازتو پاره کرده آنرابه بنده ات خواهم داد . 12 - لیکن در ایام تواینرابه خاطرپدرت داوود نخواهم کرداماازدست پسرت آنراپاره خواهم کرد» وسرانجام پس از چهل سال حکمروایی سلیمان می میرد وپسرش رَحبُعام به جایش مینشیند و روند انقراض و محدود شدن حکروایی خانوادۀ سلیمان آغاز میشود.
درکتاب دوم تواریخ ایام که ازباب نخست تا باب نهم آن به سلیمان شاه اختصاص یافته است عین همان مطالبی گنجانیده شده است که در کتاب اول پادشاهان نیز آمده است وما پیرامون آن در بالا روشنی انداختیم . این تطابق در برخی از موارد عطف بر موضوع وبا عباراتی ناهمگون و در بسا موارد با عباراتی همانند و نسخه برداری شده خود نمایی میکند. تطابق تام ویا نص بالنص به ویژه در مورد افسانۀ سلیمان و ملکۀ سبا به چشم میخورد که در کتاب اول پادشاهان در باب دهم و در کتاب دوم تواریخ در باب نهم جا داده شده است . مگر باید خاطر نشان ساخت که در پهلوی این تطابق ناهمگونی هاوتناقضات چشمگیری نیز میان مطالب این دو کتاب موجود است که از آنجمله میتوان موارد زیرین رابر شمرد:
نام پادشاه صور در کتاب اول پادشاهان « حیرام » و در کتاب دو م تواریخ « حورام » نوشته شده است.
در کتاب اول پادشاهان ، باب نهم ، آیت یازدهم آمده است : و حیرام پادشاه صور سلیمان را به چوب سروآزاد و چوب صنوبروطلا موافق هر چه خواسته بود اعانت کرده بود آنگاه سلیمان پاد شاه بیست شهردر زمین جلیل به حیرام داد.
مگر در کتاب دوم تواریخ ، باب هشتم ، ایت دوم آمده است : سلیمان شهر هایی را که حورام به سلیمان داده بود تعمیر نمود و بینی اسرائیل را درآنها ساکن نگردانید.

در کتاب اول پادشاهان ، باب دهم ، آیت چهاردهم آمده است : سلیمان پادشاه به ملکۀ سبا تمامی آنچه را که خواسته بود داد سوای آنچه سلیمان از کرم ملوکانۀ خویش به وی بخشید پس او با بنده گانش به ولایت خود توجه نموده رفت.
مگر در کتاب دوم تواریخ ، باب نهم ، ایت سیزدهم آمده است : وسلیمان پادشاه به ملکۀ سبا تمامی آرزوی اورا که خواسته بود داد سوای آنچه که او برای پاد شاه آورده بود پس با بنده گانش به ولایت خود توجه نموده برفت.

در کتاب اول پادشاهان ، باب نهم، آیتهای بیست وهفتم وبیست و هشتم آمده است : وحیرام بنده گان خود را که ملَّاح بودند و در دریا مهارت داشتند در کشتیها همراه بنده گان سلیمان فرستاد * پس به اوفیر رفتند و چهارصد وبیست وزنه طلا از آنجا گرفته برای سلیمان پادشاه آوردند.

مگر در کتاب دوم تواریخ ، باب هشتم، ایت هجدهم آمده است : وحورام کشتیها و نوکر هایی را که در دریا مهارت داشتند به دست خادمان خود برای وی فرستاد وایشان با بنده گان سلیمان به اوفیر رفتند و چهار صدو پنجاه وزنه طلا از آنجا گرفته برای سلیمان پاد شاه آوردند.

کتاب امثال سلیمان :
این کتاب شامل سی ویک باب است که در سی وهشت صفحه گنجانیده شده است ودر برگیرندۀ امثال و حِکَم و گفته ها ویا مقوله های حکیمانه وقصَّا ری است که شمار آن به نهصد وچهارده مقوله میرسد و یهودیان آنرا به این شخصیت اسطوره یی خویش نسبت میدهند.
پر واضح است که هدف از ردیف کردن همچو گفته هایی در همه جوامع بشری ، جز القاء پند و اندرز برای مردم و به ویژه جوانان ، به منظور آماده ساختن آنان به پذیرش خواستها و آرمانهای اجتماعی و فرهنگی و اخلاقی حلقات و طبقاتی که از حاکمیت بردیگران و هژمونی لازم در جامعه بر خوردارند و نیز گوارا و پذیرفتنی جلوه دادن آن خواستها و آموزه ها و آرمانها برای افراد جامعه چیز دیگری بوده نمیتواند. پس میتوان گفت که یهودیان نیز از سرهمبندی امثال و حکم موجود در این کتاب هدفی جز این نداشته اند و برای نیل به همچوآرمانی آنرا نوشته و با منسوب نمودنش به این شخصیت افسانه یی آنرا ماندگار و دیرپا گردانیده اند.
کتاب جامعه :
یهودیان این کتاب را نیزکه در برگیرندۀ دوازده باب و222 آیت است و در چهارده صفحه جاداده شده است و بی گمان ساخته و پرداختۀ نویسنده گان وگردآورنده گان گوناگون و ناپیدای قوم بنی اسرائیل میباشد به سلیمان پاد شاه نسبت میدهند.
کتاب با برشمردن امور باطل آغازیافته و پدیده هایی چون حکمت و جهالت ولذت و زحمت را یکسره پوچ و بیهوده قلمداد میکند. حکمت را غم فزا وثروت فراوان را بطالت آفرین می پندارد. شکایت از محنت و بالیدن به پیروزی را مستهجن ومردود میشمارد. عادلان را سعادتمند و جابران را بد سگال و هردو را محکوم به مرگ إبطال دانسته شادمانی و خوشگذرانی را میستاید . و سپس در تناقض با گفته های پیشین حکمت رابه ستایش نشسته و فرمانبرداری از پادشاه را مرادف با فرمانبرداری از خدا و عین حکمت و سعادت میداند و همه گان را به مراعات و پاسداری از آن فراخوانده و فرمانبرداران را حکیم وسعادتمند به حساب میآورد.
پس میتوان حکم نمود که این کتاب نیز همانند کتاب امثال سلیمان به منظور تحکیم پایه های قدرت و اتوریتۀ طبقات بالایی و دادن رنگ و چهرۀ مقدس و خوایی به آن و تشویق و ترغیب طبقات پایینی جامعه به پذیرش این اتوریته و تمکین در برابر آن نوشته شده است و لا غیر.

کتاب غزل غزلهای سلیمان :

که در برگیرندۀ هشت باب یا هشت غزل ویا هشت سروده و یکصد و هفده ( آیت ) یا ( سطر) ویا ( گفته ) بوده و هفت صفحه را در تورات منگیر کرده است . در این کتاب که یهودیان آنرا نیز به سلیمان نسبت میدهند برخلاف بخشهای دیگری از تورات و در کمال تعجب ونا باوری ، نشانی از فرمانهای غضبناک و انتقامجویانۀ یهوه به تاختن بالای دشمنان وویران کردن شهرها و کشتار سراسری باشنده گان آن و بوی خون وچکاوک شمشیرها و دود وبوی قرباینی های سوختنی وخداپرستی و ذلت پذیری بنده گان نه بلکه سخن ازعشق آتشین است و دوستی وشراب ومستی و بوس و کنار و هم آغوشی با دلدار و توصیف شاعرانۀ اندام نغز وزیبا وبرهنۀ عاشق و معشوق با نازکخیا لی های دلپذیرجنسی ( اروتیک ) و حضور جسمانی ودر عین حال مقدس و ملکوتی دلداده گان ... که میتوان آنرا یکی از شاهکارهای ادبیات عاشقانۀ باستانی به حساب آورد . به گونۀ مثال به موارد زیرین توجه نمایید:
باب چهارم ، آیت پنجم : دو پستانت مثل دوبچۀ توأم آهو میباشد که در میان سوسنها می چرند.
باب هفتم آیتهای اول ودوم : ای دختر مرد شریف پاهایت در نَعلَینچه بسیار زیباست، حلقه های رانهایت مثل زیورها میباشد که صنعت دست صنعتگر باشد * ناف تو مثل کاسۀ مُدَوَّر است که شراب مَمزُج در آن کم نباشد ، برتو تودۀ گندم است که سوسنها آنرا إحاطه کرده باشد.
باب هشتم آیت نخست : کاشکه مثل برادر من که پستاهای مادر مرا می مکید میبودی ، تا چون ترا بیرون می یافتم ترا میبوسیدم و مرا رسوا نمی ساختند.
این سروده ها را شاعران نامداری چون زنده یاد احمد شاملو، زنده یاد پرویز نا تل خانلری ، شاهرخ مسکوب ، فاضل خان همدانی و برخی دیگر از شعرای پارسی زبان هرکدام در پرتو خیالپردازی های خاص خویش ترجمه نموده و . در این میان احمد شاملوبیشتر از دیگران شیفتۀ این سروده ها گردیده وبرخی ازتصاویر و چشم اندازهای زیبای آن را در سروده های خویش بازتاب داده است ، به گونۀ مثال در سرودۀ عاشقانۀ « آیدا در آیینه » میگوید :
بوسه های تو گنجشککان باغ اند و پستانهایت کندوی کوهستانهاست.
از آنجایی که اینگونه آثار باستانی محصول و پیامد روندهای تاریخی دراز مدت بوده و ریشه در آثار و فرهنگهای پیش از خود دارند ، این غزلها را هم هرگز نمیتوان منحصراً به سلیمان و قوم بنی اسرائیل وابسته پنداشت ، چنانکه با تکیه بر همین واقعیت بوده است که محقق شهیر ویل ورانت در تاریخ تمدن مینویسد:
شاید قصیده های « توبه » ی بابلی راه را برای ساخته شدن این سروده ها هموار کرده و ممکن است سروده های یهودی مضمون و صورت خودرا از همان قصائد اقتباس کرده باشد... اگر کتاب غزل غزلها ی سلیمان را در کنار مزامیر داوود قراردهیم ، شمایی از آن عنصر حسی واین جهانی زنده گی یهودی به دست می آید که تورات – که به تمامی توسط انبیا و کاهنان نوشته شده – احتمالا از ماپنهان داشته است . ( ص ص 280 – 281 ) .

سلیمان و ملکۀ سبا در قرآن
در قرآن ، سلیمان پس از آنکه هدهد وی را ازموجودیت شهبانوی زیبایی در سرزمینی به نام سبا مطلع می سازد تصمیم می گیرد تا وی را با دستیاری «آصف خضر» و «عفریت جن» و با به کارگیری « اسم أعظم » و آگاهی از کتاب خدا ، جبرا به دربار خود إحضار نماید، وداستان به این گفته های هُد هُد آغاز می یابد:
من [آنجا] زنى را يافتم كه بر آنها سلطنت مى‏كرد و از هر چيزى به او داده شده بود و تختى بزرگ داشت (نمل/23)
سلیمان نادیده عاشق این زن میشود و به هُد هُد میگوید:
خواهيم ديد آيا راست گفته‏یی يا از دروغگويان بوده‏یی؟(نمل/27)
برای اینکه از صحت این خبر کاملا مطمئن گردد نامه یی خطاب به آن شهبانو می نویسد و آنرا به بدن هُدهُدبسته وبرایش میگوید:
اين نامۀ مرا ببر و به سوى آنها بيفكن آنگاه از ايشان روى برتاب پس ببين چه پاسخ مى‏دهند. (نمل/28
هدهد همین کار را انجام داده و نامه را به دست بلقیس میدهد ، بلقیس پس از دیدن نامه، یارانش را جمع نموده و به آنان اعلان مینماید :
اى سران [كشور] نامه‏ یی ارجمند براى من آمده است. (نمل/29)
كه از طرف سليمان است و [مضمون آن] اين است به نام خداوند رحمتگر مهربان. (نمل/30)
سلمیان از او درخواست کرده بود که مسلمان شود:
بر من بزرگى نكنيد و با من از در فرمانبرداری درآئید. (نمل/31)
بلقیس خانم هم که از سلیمان ترسیده بود پس از مشورت با وزیران و درباریانش به انان گفت :
و [اينك] من ارمغانى به سويشان مى‏فرستم و مى‏ نگرم كه فرستاده گان [من] با چه چيزی بازمى‏گردند. (نمل/35)
مگر سلیمان هدایا ی اورا نپذیرفت و افسران وسربازان وسوار کاران و نیروهای هوایی خویش را که متشکل ازانسانها و جنیات وشیطانها و ودیو ها عفریتها و انبوهی از پرنده گان ومور وملخ و چرنده گان بودند جهت دستگیری این زن فرستاد. القصه که شهبانو را کشان کشان به سوی دربار پر جلال سلیمان آوردند وهنوز وارد قصرشاهی نشده بودند که سلیمان برای اینکه قدرت‌ نمائی کند به درباریانش گفت :
... اى سران [كشور] كدام يك از شما تخت او را پيش از آنكه مطيعانه نزد من آيند براى من مى‏آورد. (نمل/38)
عفريتى از جن گفت من آن را پيش از آنكه از جای خود برخيزى براى تو مى‏آورم و بر اين [كار] سخت توانا و مورد اعتمادم. (نمل/39)
كسى كه نزد او دانشى از كتاب [الهى] بود گفت من آن را پيش از آنكه چشم خود را بر هم زنى برايت مى‏آورم پس چون [سليمان] آن [تخت] را نزد خود مستقر ديد گفت اين از فضل پروردگار من است تا مرا بيازمايد كه آيا سپاسگزارم يا ناسپاسى مى‏كنم و هر كس سپاس گزارد تنها به سود خويش سپاس مى‏گزارد و هر كس ناسپاسى كند بى‏گمان پروردگارم بى‏نياز و كريم است. (نمل/40)
در این بخش از داستان ، رویدادها به اندازه یی ابلهانه وکودکانه است که ، باو جود متداول بودن و ورد زبان بودن آن در میان مردمان عادی وعامی یهودی ساکن در جزیزة العرب ، که بدون شک محمد آنرا از زبان ایشان شنیده وبه عنوان کلام خدا به خورد عربهای ساده لوح وخوش باور داده است ؛ حتی مصنفین و مؤلفین تورات و تلمودها وترگومها و تفسیر های آن از درج آن در این کتابها اباورزیده و شرمیده اند. به ویژه پس از آوردن وجابه جاساختن تخت در قصر سلیمان داستان به اوج حماقت و بچه گانه بودن خویش میرسد ، چنانکه سلیمان به افراد خویش دستورداده میگوید :
...تخت [ملكه] را برايش ناشناس گردانيد تا ببينيم آيا پى مى‏برد يا از كسانى است كه پى نمى‏برند. (نمل/41)
یاران سلیمان هم همانگونه که او دستورداده بود تخت را دگر گونه ساخته و ملکه را وارد قصر مینمایند و از او می پرسند :
...آيا تخت تو همين گونه است گفت گويا اين همان است و پيش از اين ما آگاه شده و از در اطاعت درآمده بوديم. (نمل/42)
در این میان سلیمان نیز دستور میدهد تا در مدتی اندک کاخی بسیار زیبا و شکوهمندبرای او بسازند ودر راهرو های آن آبگینه های بلورینی را به کار گیرند که ملکۀ سبا حین عبور از آن فکر کند که راهروها پر از آب است و از ترس اینکه مبادا پاچه های تنبانش ترشود آنرا بالا زند ؛ تا باشد که ساق پایش نمایان گردد و سلیما ن با تماشای آن میزان زیبایی و شفافیت جلد بدن اورا حدس بزند، نا گفته پیداست که این یک توجیه ودلیل جویی بسیار تبسم برانگیز و کودکانه است ، البته با چشم پوشی از اینکه بنا نهادن همچو قصری و با آن زودی واستعجال حتی در عصر کنونی خیال محالی بیش نبوده و تنها در پندارها و تصورات اسطوره یی میگنجد و بس.
به هر صورت در آیۀ چهل وچهارم همین سورۀ نمل میخوانیم :
به او گفته شد وارد ساحت كاخ شود و هنگامیکه گمان کرد که ابگیری (در کف این کاخ) است و ساق پایش را نمايان كرد (سلمیان)گفت: اين كاخى با سنگ‌فرشهایی است از آبگينه، (آن زن)گفت پروردگارا ! من به خود ستم كردم و به سليمان در برابر الله پروردگار جهانيان تسليم شدم. (نمل/44)
مفسرین قرآن با تکیه بر عبارت « تسلیم شدم » حکم کرده اند که ملکه سبا با سلیمان ازدواج نموده است .
این بود لب و لباب افسانۀ سلیمان و ملکۀ سبا در قرآن ، و اینکه این افسانه رامصنفین تورات چگونه بیان داشته اند و چه تفاوتهایی میان قرآن و تورات در این زمینه وجود دارد ، درإدامه به بررسی گرفته میشود.

سلیمان و ملکۀ سبا در تورات
افسانۀ سلیمان و ملکۀ سبا در تورات دوجای و آنهم دردهمین باب کتاب اول پادشاهان و نهمین باب کتاب دوم تواریخ به گونه یی تقریبا نسخه برداری شده ویانص بالنص آمده است. این افسانه در کتاب اول پاد شاهان در برگیرندۀ چهارده آیت و در کتاب دوم تواریخ حاوی سیزده آیت میباشد. به این شرح که آیتهای اول ، دوم و سوم کتاب اول پادشاهان در کتاب دوم تواریخ درقالب آیتهای اول ودوم به صورت یکجایی آورده شده است. دراینجا افسانه را همانگونه که در باب دهم کتاب اول پادشاهان آمده است از نظر میگذرانیم :
1 – و چون ملکۀ سبا آوازۀ سلیمان را دربارۀ اسم خداوند شنید آمد تا اورا به مسائل امتحان کند* 2 - پس با موکب بسیار عظیم وشترانیکه به عطریات و طلای بسیارو سنگهای گرانبها بار شده بود به اورشلیم واردشده به حضور سلیمان آمدو باوی از هرچه دردلش بود گفت وگوکرد* 3- و سلیمان تما مسائلش را برایش بیان نمود وچیزی از پادشاه مخفی نماند که برایش بیان نکر د* 4 - و چون ملکۀ سبا تمامی حکمت سلیمان را دید وخانه یی را که بنا کرده بود* 5 - و طعام سفرۀ او ومجلس بنده گانش راو نظام ولباس خادمانش راو ساقیانش وزینه یی را که به آن به خانۀ خداوند بر می آمد روح در او دیگر نماند* 6 - و به پادشاه گفت آوازه یی که در بارۀ کارها و حکمت تودرولایت خود شنیدم راست بود* 7 - اما تا نیامدم و به چشمان خود ندیدم اخبار را باور نکردم واینک نصفش به من اعلان نشده بود ، حکمت و سعادتمندی تواز خبری که شنیده بودم زیاده است * 8 – خو شا به حال مردان توو خوشا به حال این بنده گانت که به حضورتو همیشه می ایستندوحکمت ترا میشنود* 9 – متبارک باد یَهُوَه خدای توکه برتو رغبت داشته ترا بر کرسی اسرائیل نشاند* 10 – از این سبب که خداوند اسرائیل را تا به ابد دوست میدارد ترا بر پادشاهی نصب نموده است تا داوری وعدالت را به جا آوری* 11 – و به پادشاه صد وبیست وزنه طلاو عطریات از حد زیاده و سنگهای گرانبها داد ومثل این عطریات که ملکۀ سبا به سلیمان پادشاه دادهرگز به آن فراوانی دیگر نیامد* 12 – و کشتیهای حیرام نیز که طلا از اوافیر آوردند چوب صندل از حد زیاده وسنگهای گرانبها از اوافیر آوردند* 13 - و پادشاه از این چوب صندل ستونها به جهت خانۀ خداوند وخانۀ پادشاه و عُودها و بَربَطها برای مغنیان ساخت ومثل این چوب صندل تا امروز نیامده ودیده نشده است* 14 – وسلیمان پادشاه به ملکۀ سبا تمایم إرادۀ او را که خواسته بود سوای آنچه سلیمان ازکَرَمِ ملوکانۀ خویش به وی بخشید پس او با بنده گان نخود به ولایت خود توجُّه نموده رفت*
این است تمام آنچه که تورات پیرامون سلیمان شاه و شهبانو بلقیس برایمان گزارش میدهد و در آن نه از هد هد خبری درمیان است و نه ازاولتیماتوم سلیمان و یورش پرنده گان وخزنده گان و چرنده گانش بالای ملکه و دستگیری و احضاراو به قصر بلورین سلیمان و انتقال تختش وبرهنه شدن ساق پای زیبایش وتسلیمی و پناه جستنش در نزد سلیمان . پس برای دانستن اینکه ریشۀ اینهمه رویدادها ی دراماتیک که محمد آنرا به عنوان کلام خدا برای عربهای ساده دل و افسانه دوست مکه و مدینه حکایه نموده است وبعدها یارانش آنرا درکتاب قرآن درج نموده اند از کجا آب میخورد ، به ناچار بایستی سری به کوچه و بازارآن زمان مکه و مدینه زده به افسانه سرایان یهودی گوش فرادهیم و درست همینجاست که در می یابیم که این همان افسانه سرایان یهود بوده اند که همچو افسانه هایی را به نقل از تلمود ها و ترگومها ی تورات برای محمد روایت نموده اند و محمد آنرا به مثابۀ حقائقی خدایی و ملکوتی به خورد عربهای ساده لوح داده است. و در این مورد خاص محققین به اتفاق دریافته اند که این افسانه ریشه در دومین ترگوم کتاب استیر تورات دارد که به قرنهای سوم و چهارم میلادی بر میگرد د و محمد آنرا از زبان یهودیان شنیده وبا اندک دست کاری ودخل وتصرف ، مانند حذف باده نوشی سلیمان و پرمو بودن ساق پای شهبانوو گذاشتن هد هد به جای خروس دشتی به دیگران روایت کرده است ، که در اینجا ترجمه یی از آنرا پیشکش حضور خواننده گان گرامی مینماییم.

سلیمان وملکۀ سبا در ترگومِ دومِ استیر
افسانۀ سلیمان و ملکۀ سباء در کتاب ترگومِ دومِ کتاب استیر ( دومین ترجمۀ کتاب استیرتورات ازعبری به آرامی ) چنین بیان شده است :
همینکه قلب سلیمان سرمست باده شد امر کرد تا حیوانات صحراء و پرنده گان هوا وحشرات زمین و جنیات و ارواح وعفریتها حاضرشوند ودربرابروی به رقص و پایکوبی بپردازند تا باشد که عظمت اوبرای همه پادشاهانی که تحت فرمان وی بودند آشکارگردد.کاتبان پادشاه همه را نام گرفته دعوت کردند و همه به جززندانیان و اسیران و مردی که مسؤول حراست آنان بود حاضر شدند و درآن هنگام خروس دشتی در میان پرنده گان مشغول خوشگذرانی بود وحاضر نشد ، پادشاه امرنمود تا اورابه زور بیاورند و تصمیم گرفت تا اورا هلاک نماید. خروس دشتی حاضرشد ودربرابر حضرت سلیمانشاه ایستاده گفت : « بشنو ای سرور من ، ای شهنشاه جهان ، گوشهای خود را باز کرده سخنانم را بشنو، من سه ماه قبل با خود گفتم که آیا درجهان مملکتی خواهد بود که از سرورمن فرمان نبرد و مطیع او نباشد پس تصمیم گرفتم که تا زمانی که این موضوع راآشکار نساخته ام خورد و نوش را برخویشتن حرام گردانم و همان بود که به اطراف و اکناف جهان پرواز کردم و شهر مستحکمی رادرسرزمین شرق یافتم که نامش قیطور است وخاکش گرانبها تر از سیم وزربوده درختهای آن ازازل غرس شده است و مردمانش ازبهشت عدن آب مینوشند ودرآنجا کسانی هم هستند که برسرخویش اکلیلهایی را میگذارند که از شاخه های نباتات بهشت عدن ساخته شده است زیرا این شهر در نزدیکی بهشت موقعیت دا رد. از تیروکمان استفاده مینمایند مگر امکان ندارد توسط آن کشته شوند. آنان تحت فرمان بانویی به سر میبرند که نامش ملکۀ سباء است. پس هرگاه سرورمن خواسته باشد من برایشان وبر قلعۀ قیطور وشهر سبا میتازم و ملوک و اشراف ایشان را با زنجیرهای آهنین بسته و به پیشگاه سرورخویش می آورم . این سخن مورد پسند پادشاه قرار گرفته میرزا های دربار را فرا خواند واز ایشان خواست تا نامه یی نوشته به بالهای خروس صحرائی ببندند ؛ این کار انجام یافت و خروس صحرا تاج خود را بست و نیروگرفت ودر میان پرنده گان پروازکرد، همه پرنده گان در عقب او پرواز میکردند تا به قلعۀ قیطور در شهر سباء رسیدند. هنگام فجربود و ملکۀ سباء برای نیایش به کنار بحر رفته بود، پرنده گان آفتاب را از نظر وی پوشاندند ، ملکه به دهشت وإضطراب افتیده یخن خویش دریدن گرفت . دراین هنگام که ملکه گرفتار ترس ولرزبود ، خروس صحرا به نزد ش فرود آمد و او نامه یی را که در بالهایش بسته بود دید و آنرا باز کرده و به خوانش گرفت ، در نامه نوشته شده بود : « از این جانب سلیمان شاه برای سرداران شما سلام ! چون شما میدانید که ذات پاک فرخنده مرا بالای وحشیان صحرا و پرنده گان هوا وجنیات و أرواح و دیوها و تمام پادشاهان شرق وغرب و جنوب و شمال شهنشاهی داده است و ایشان به احوال پرسی من می آیند ، پس هرگاه خواسته باشی و به احوال پرسی من بیایی ، خوب ! واگرفرمانبردارمن نشوی و به احوال پرسی من نیایی سرداران وسربازان وسوارکاران جنگاور رابرسرت میفرستم . هرگاه بپرسی که این سرداران وسربازان وسوارکاران جنگاوری که درنزد شاه سلیمان هستند کیانند ؟ بدان که حیوانات صحرا سرداران وسربازان وسوارکاران جنگاورمن اند. و اگر بگویی که سوارکاران پیکارگر کیانند ؟ برایت میگویم که پرنده گان آسمان سوارکاران من اند، و ارواح و جنیات و عفریتها و دیوها ارتش مراتشکیل میدهند و اینان سربازانی اند که شما را دربسترهایتان ودر داخل خانه هایتان خفه خواهند کرد و حیوانات صحرا شما را در خلوتگاههایتان خواهند کشت و پرنده گان آسمان گوشتهای شما را خواهند خورد » . هنگامی که ملکلۀ سباء نامه را خواند ، دوباره جامه درید و رؤسا وأمرای خود را فرا خوانده به ایشان گفت : آیا میدانید که شاه سلیمان برای من چه فرستاده است ؟ در پاسخ گفتند : ما شاه سلیمان رانمی شناسیم و از مملکتش آگاهی نداریم و او را به حساب نیم آوریم . ملکه به سخان ایشان گوش نداد و تمام کشتی ها ی بحر را فراخوانده آنرا پر از تحفه ها و جواهرات و سنگهای پر ارزش نمود و همراه با شش هزارپسر و دختر جوان که همه در یک سال و یک ماه و یک روز ویک ساعت دیده بر جهان گشوده بودند و لباسهای ارغوانی به تن داشتند به حضور شاه سلیمان فرستاد و نامه یی نیز نوشته به ایشان داد تا به او ببرند و در نامه نوشت : « از قلعۀ قیطور به سرزمین اسرائیل ، سفر هفت ساله ، به نسبت ستایشها و داد رسی های تو که من خواهان آنم ، سه سال بعد به نزدت خواهم آمد » . و سه سال پس چنان واقع شد که ملکۀ سباء به نزد شاه سلیمان آمد. و همینکه شاه سلیمان شنید که اوآمده است بنایا فرزند یهویاداع را که همچو آفتاب صبح گاهان میدرخشید ومانند ستارۀ شکوهمند آسمان ( زهره ) درمیان سائر ستاره گان پرتوفشان بود و همانند سوسن غرس شده در کنارۀ جویباربود، به پذیرایی اش فرستاد. و همینکه ملکۀ سباء بنایا فرزند یهویاداع را دید از موکب خود فرود آمد، بنایا برایش گفت : چرا از موکب خویش فرود آمدی ؟ ملکه در پاسخ گفت : آیا تو شاه سلیمان نیستی ؟ بنایا گفت : نه! من شاه سلیمان نی بلکه یکی از چاکران وی هستم . ملکه فوراً به عقب نگاه کرده برای سرداران خویش ضرب المثلی را آورد که میگوید : اگرشیردر برابرت ظاهر نشد فرزندانش ظاهر میشوند، اینرا گفت و در ادامه افزود: هرگاه شما شاه سلیمان را ندیدید زیبایی شخصی را دیدید که در برابروی به خدمت می ایستد. بنایا ملکه را به حضور پادشاه برد و همینکه پادشاه از رسیدن وی آگاه شد از جا برخاسته به قصر بلورین رفت ودر آنجابرتخت نشست . هنگامیکه ملکه پادشاه را نشسته در خانه یی بلورین دید گمان برد که وی بر آب نشسته است لذا دامن فراز کرد تا از آن آب بگذرد، و پادشاه بدید که ساقهای وی پر از مو است ، برایش گفت : زیبایی تو از زنها و موهایت موهای مردان است ، ومو براندام مردان زینت و براندام زنان عیب است. ملکه گفت : سرورمن ای پادشاه ! من سه چیستان برایت می آورم ، هرگاه آنرابرایم تفسیر کردی به حکمتت پی خواهم برد ورنه ترا همچودیگران خواهم پنداشت ... پادشاه چیستانهایش را تفسیر کرد و ملکه گفت : متبارک باد یهوه خدای تو که برتو رغبت داشته ترا بر کرسی این ممکلت نشاند تا داوری و عدالت رابه جا آوری . سپس برای پادشاه فراوان سیم و زر بخشید و پاد شاه نیز هرآنچه شهبانو اشتهاداشت برایش ارزانی فرمود.

پیش از آنکه این افسانه را به نقد گرفته خرافات " مقدسی " را که در لا به لا ی آن نهفته است بر ملا سازیم ، بد نیست بدانیم که مسمانان مؤمن به هیچ وجه حاضر نیستند این واقعیت مسلم را بپذیرند که این افسانه ها از تورات ویا مراجع ومنابع زمینی دیگری به قرآن راه یافته است ، زیرا از زبان رهبر شان محمد بن عبدالله شنیده اند که او این داستانها را مستقیما از بارگاه خدا وبه پیامبری جبرئیل امین دریافت کرده است ونه از افسانه پردازان یهود که با این افسانه های باور نکردنی خواسته اند برای قوم خود در دل تاریخ حیثیت وجایگاه واعتباری دست و پانمایند . چنانکه امروزه اکثریت نزدیک به اتفاق محققان به این باوراند که تورات بر گرفته از اساطير ملتهای ديگری است كه در همسايه گی بنی‌اسرائيل بوده‌اند وقوانين به اصطلاح آسمانی آن همان قوانين تمدنهای سه الی چهارهزار پيش است . چنانکه كتيبه‌ها و سنگ نوشته‌های به دست آمده و به ویژه قوانين "حمورابی" اين موضوع را آشکارا تاييد ميكنند. واز دیدگاه محتوایی و هدفمند ی نیز با تآکید میتوان گفت که گنده ترین هدفی که افسانه های تورات در خود می پروراند ، همانند سائر افسانه ها واسطوره ها ی فینیقی و کلدانی و سومری و رومانی و یونانی و ایرانی وهندی و چینایی و غیره ، جز بزرگ نمایی خیالی وکاذب خودی و کوچک نمایی دیگران چیز دیگری بوده نمتواند.

این داستان درروایت ترگومی اش با ذوق خشن وانتقامجوو جن باورانه وماجراجویانۀ اعراب بادیه نشین آن زمان چنان سازگار بوده است که محمد را برانگیخته است تا از یکسوبه منظور غوطه ور ساختن هرچه بیشتر آنان در همچو باورهایی و از سوی دیگر به خاطر مطیع ساختن و اثرپذیر گردانیدن هرچه گسترده تر آنان، افکار و نیات خود را در لفافۀ این افسانۀ خرافاتی برای آن آدمهای خوش باور وساده دل عرضه نماید.
با صرف نظر از پرداختن به لاطائلات وتوجیهات وسرهمبند یهای هذیان گونۀ مفسرین قرآن و راویان آحادیث محمد در زمینۀ " خرد پسند " جلوه دادن رویداد های این افسانه و نیزبا چشم پوشی ازمستحیلاتی چون سخن گفتن حیوانات و إطاعت و فمرما نبرداری باد و باران و آفتاب ومهتاب از انسان و به إرث رسیدن علم و دانش از پدر برای فرزند و ساختمان قصر بلورین و انتقال تخت ملکه دریک برهۀ کوتاه زمانی وبرخی دیگر ازموارد نابخرد انه در این داستان ، میتوان گفت که :
یکی از نمادهای سطحی نگری ونابخردی در این افسانه آن است که از یکسو إدعا میشود که قلمرو فرمانروایی سلیمان بسیاروسیع و گسترده بود و گویا تمام مخلوقات جهان از انس وجن و دیو گرفته تا مور و ملخ و باد و باران در تحت فرمان او قرارداشت ، و از سویی دیگر گفته میشود که هد هد وی را از موجودیت کشوری درهمان نزدیکی ها یعنی در حد شعاع پرواز پرندۀ کوچکی چون هدهد، مطلع میسازد و چنان وانمود میشود که سلیمان از موجودیت همچوکشوری که به وسیلۀ شهبانویی اداره میشده است هیچگونه آگاهی یی نداشته است.
مورد دیگری که سفاهت و ابله اندیشی را در این افسانۀ قرآنی به حد أعلای آن میرساند همانا انتقال و جا به جایی تخت ملکه است از شهرسبا به شهراورشلیم و آنهم به وسیلۀ موجوداتی افسانوی و در یک چشم به هم زدن و به گونه یی قهرآمیز و این در حالی که ملکه وبرخی از اراکین دولتی وی راهی دربارسلیمان هستند تا با وی ملاقات نموده و در زمینۀ برقراری مناسبات دوستانه به گفت و گو بنشینند. و اینکه محمد چرا در قرآن اینهمه ماجرا جویی ها و تهورات جن باورانه و عفریت پسندانه را به آن پیوند داده است جای پرسش است . ویکی از پاسخهای آن میتواند همان مطیع سازی و اثر گذاری یی باشد که دربالا به آن اشاره نمودیم.
مورد دیگری که این افسانه را به ابتذال میکشاند قصرزیبا و شکوهمند و آبگینه های بلورینی است که سلیمان درراهروهای آن به کار میگیرد تا ملکۀ سبا حین عبور از آن فکر کند که راهروها پر از آب است و از ترس اینکه مبادا پاچه های تنبانش ترشود آنرا بالا کند تا باشد که ساق پایش نمایان گردد و سلیما ن با تماشای آن میزان زیبایی و شفافیت جلد بدن اورا حدس بزند، نا گفته پیداست که این یک توجیه ودلیل جویی بسیار تبسم برانگیز و کودکانه است ، البته با چشم پوشی از اینکه بنا نهادن همچو قصری و با آن زودی واستعجال حتی در عصر کنونی خیال محالی بیش نبوده و تنها در و تصورات اسطوره یی میگنجد و بس.
نکتۀ دیگری که دراین میان قابل یاد آوریست اینکه چون دیدارسلیمان با بلقیس به ازدواج ورابطۀ جنسی منجر گردید پس میتوان گفت که سلیمان با دیدن ساق پای بلقیس دل در گرو عشق اوداده و از او خواسته است تا با وی ازدواج نماید و جالب اینکه این ازدواج صرف نظر ازجوانب ابلهانۀ دیگرش از دیدگاه اصول و آموزه های اسلام نیزغیر منطقی به نظر می‌آید، زیرا اگربلقیس شوهردارو به اصطلاح قرآني « مُحَصَّنَة » بود، نبایستی با کس دیگری عقد ازدواج می بست و اگر شوهر نداشت بایستی در معیت ولی خویش به عقد سلیمان در می آمد.
در فرجام باید گفت که یکی از مواردی که به گمان غالب در ماندگار شدن و گسترش اینگونه افسانه ها و باورهای نهفته در ورای آن ، در زمانه های باستان نقش داشته است، تلقین آن برای کودکان وبه گونۀ مثال استفاده ازآن برای لا لای دادن وخواباندن کودکان و تدریس آن برای نوباوه گان در مدارس دینی بوده میتواند ، زیرا إلقای همچو افسانه های خیال انگیز برای کودکان ، درمافی ضمیر آنان تصاویری را ترسیم مینماید که تا پایان عمربه مثابۀ حقائقی فراجهانی و مقدس ودلپذیرباقی میماند. مگر اکنون که در آستانۀ قرن بیست ویکم قرارداریم واز یکسو کودکان ونوجوانان با به کارگیری نیتندو و پلی ستیشن و آیفون و آیپت و لب تاپ وکمپیوتروقت میگذرانند و از سوی دیگر مادران و پدران یا این افسانه هارابا جزنیات آن به یادندارند ویا اینکه وقت کافی دراختیارشان نیست تا بر بالین کوکان خویش افسانه سرایی کنند ، ونقش ومؤثریت مدارس دینی هم درکشورهای دارای قوانین سکولار روبه ضعف نهاده است ، لذا میتوان گفت که امروزه این افسانه ها حتی درلالای دادن کودکان نیز کاربرد چندانی نداشته و در سراشیب زوال وزدوده شدن از حافظۀ روزگار لغزیده اند و عمرشان به پایان رسیده است. البته باید یاد آورشد که بازیهای کمپیوتری مدرن نیز به هیچ صورتی نمیتواند جانشین خوبی برای آن افسانه ها باشد که این خود بررسی جداگانه یی را ایجاب مینماید.

پایان بخش هشتم

Azizyasin78 yahoo.com
www.asrejadid.org