در سکوت یک سنگ صبور

گل‌شیفته فراهانی در فیلم سنگ صبور نقش یک زن جوان افغان را بازی می‌کند و بر بالین شوهر بی‌حرکتش به گفت و گو می پردازد. این زن دو دختر خردسال دارد و کارش پرستاری از شوهر مجاهدش است که در دعوای شخصی گلوله به پشت گردنش خورده و پس از آن بی‌حرکت شده است.

روزها می‌گذرد اما مرد مانند یک جسد با چشم و دهان باز هم چنان ساکت و بی‌حرکت است. زنده‌گی زن در دو قالب تصویر شده است. نخست وضعیت همان روزهای زنده‌گی که وی با آن دست و پنجه نرم می‌کند(پرستاری شوهر، رسیده‌گی و روابط با اطفال، جنگی که در شهر جریان دارد، و درنهایت ترس وحرامان روزمره). دیگر این‌که قصه‌ها، خاطره‌ها و شکوه‌های او به شوهرش؛ کسی که بی‌حرکت است و توان هیچ ندارد. دو قالب پیوسته به هم، یعنی واقعیت‌های زنده‌گی زن جوان مرد خاموش را در شعاع روایت هایی می‌دانیم که او بر بالین شوهرش نقل می کند.

ناتوانی شوهر باعث شده است تا زن لب بر سخن بگشاید و احساس آزادی کند، گاه با قهر و گاه با محبت با شوهرش درد دل می‌کند، و گاه نیز از گفته‌هایش پیشیمان شده و احساس گناه ‌می‌کند و دست به نیایش می‌زند.
آن‌چه را که این زن جوان بر بالین شوهرش می‌گوید سرگذشت زن است که در چرخه‌ی فرساینده‌ی نظام مرد سالار افغانستان هر روز عمرش را به باد فنا داده است. او دیگر ترس و ومحدودیت نظام مرد سالار را کنار گذاشته آزادانه می اندیشد و تصمیم می‌گیرد.

مثلن زن به شوهرش می گوید که در نبود او برای حفظ بکارت با مادرش خوابیده، و هم چنان برادرانش هنگام شست و شوی بدنش از دریچه‌ی حمام او را می‌دیده و جلق می زدند. یاهم در زمان دختری اش چیزی از آلت مرد نمی دانسته و فکر می کرده تنها بودنه لای پای مردان است، یا هم پس از عروسی که با او خوابیده باکره نبوده و اورا باخون حیض فریب داده.

با آن هم ترس و وحشت مرد سالاری وی را به لرزه می اندازد و پناه می برد به مشاورش. مشاور؛ عمه‌ی زن جوان افغان است، کسی‌که زن جوان را با مردی چشم بسته در اتاق تاریک انداخته و از آن مرد بچه دار شده بود، او در این‌جا نصیحت پدرش که در کوچکی به وی کرده بود به زن جوان افغان می گوید: او می گوید که پدرش در کوچکی به وی گفته بود هر زمان دل تنگ شدی، و اگر نتوانستی آن را به سنگ بگو؛ سنگ صدای تورا می شنود واسرار تورا می فهمد، روزی همان سنگ می ترکد تو آزادی می شوی.

پس ازین مشوره زن جوان افغان می‌فهمد که صحبت کردن با شوهر ساکت اش به وی آرامی می‌بخشد و به در دل کردن ادامه می‌دهد، او درجریان صحبت هایش می گوید: در نخستین شب هم بستر شدنش که مادر شوهرش انتظار داشت و دلش می ترکد که بفهمد پسرش بر تخت پادشاهی نشسته صاحب نواسه می شود یاخیر. اما چند ماه بعد می‌بیند که عروسش بچه دار نشده شروع می‌کند به غُم غُم کردن که عروسش سنده(زن که بچه دار نشود) است، و گاه و بیگاه به اذیت و آزار عروسش می پردازد، با تحدید که برای پسرش زن دوم می‌گیرد.

زن جوان برای این‌که از شوهرش جدا نشود، دست به کارهای ناجایز و خلاف رسم و عنعات می‌زند، به این‌فکر که اگر شوهرش وی را رها کند در خانواده‌یی پدر نیز جای پا نخواهد داشت. در این زمان است که ملای محل به زن جوان افغان خبر می‌دهد که امشب نیز در محل جنگ خواهد بود، زن یک بار شوهرش را تن‌ها می‌گذارد، بادیدن تفنگ داران دوباره به خانه برمی‌گردد وشوهر ساکت‌اش را به کمود که قبلن در آن لباس های خواب گذاشته می‌شد، مخفی می‌کند.

درین زمان است که مرد تفنگ دار با لنگی سیاه وارد خانه می‌شود و زن را وادار می‌کند تا درجای آرام گیرد. از پنجره محافظش را صدا می‌کند تا وارد خانه شود، در هنگام ورود محافظ فرمانده احوال بیرون را جویا می‌شود، محافظ مرد قد بلند لاغری و از زبان هم طوطله است، پس از گرفتن یک نخ سیگار اتاق را ترک می‌کند. و فرمانده به پرس پال زن می‌پردازد، در پاسخ پرسشی زن به وی می‌گوید که بیوه است و دو دختر دارد و تن فروشی می‌کند تا مقداری غذا برای اولادهایش تهیه کند. مرد تفنگ دار زن را دشنام می‌دهد، و از اتاق خارج می شود.
بعدها مردی طوطله به خانه‌ی زن حمله می‌کند و باتحدید اسلحه به وی تجاوز می‌کند، درین زمان نیز زن پس از تیز تیز نفس کشیدن به مرد طوطله می‌گوید "خلاص شد"، "دفعه اولت بود"، پس از تمام شدن کار از مرد سوال می کند ملایی منطقه هستی و مرد بیرون می شود.

بعد ازین زن با مرد توفنگ دار رام میشه و از آن برای شوهرش تعریف می کند. و حتا در برابر خشونت فرمانده آن مرد تفنگدار که مرد طوطله را با آتش سگریت در سینه و پشت مجازات کرده بود و داغ‌هایش را می‌بیند به شوهرش دشنام می‌دهد.

گل‌شیفته در آخرین دقایق فیلم به شوهرش می‌گوید که دختران از وی نیست بل از مردی است که درخانه تاریک که چشمانش بسته می‌شده و حق صحبت کردن باگل شیفته را نداشته، است.

گل شیفته می‌گوید: خانه تاریک بوده و وی روی مرد را ندیده است، اما می‌داند که مرد جوان قوی و بی‌تجربه بوده، است. در این زمان است، که سنگ صبور می‌ترکد و چشمانش باز می شود، اما گل شیفته به داستان زمان بارداری‌اش که مادر شوهرش مرید حکیم می‌شود، و به خوشی همه جا از حکمت حکیم سخن می گوید، و هر وقت برای گرفتن تاویز پیش حکیم می رفته است ادامه می‌دهد.

اما درباره پدر دختر دوم گل‌شیفته نمی‌داند که همان مرد بوده است یاکسی دیگر، به هر صورت در تاریکی بوده و باردار می شود. درین جا است که شوهر بی حرکتش نخست دست وی را می گیرد. با گرفتن دست گل شیفته، گل شیفته با خوشحالی رو به وی می‌گرداند و می‌گوید تو زنده شدی سنگ صبور من؟ شوهرش گلوی او را می فشارد و به زمین می‌خوابند، خفه‌گی و دست پازدن گل شیفته را نا چار می کند تا با دشنه‌یی که زیر توشک است شوهرش را از پا در آورد. و در پهلوی شوهرش آرام گیرد و این کلام را باخود زمزمه کند من پیغمر شدم و بامعجزه‌ام سنگ صبورم را زنده کردم. درین جا فیلم تمام می شود.

چند نکته‌ی قابل بحث

یک- هنجار شکنی سکی در افغانستان، آن هم به گونه‌یی که درفیلم سنگ صبور تصویرشده است، کاری است بسا مشکل. سوال این جا پیدا می‌شود که چرا سکس درین فیلم محور اصلی داستان است؟ در سراسر داستان حرمان جنسی به عنوان محمل اصلی محرومیت ها نشان داده می شود. به اندازه‌ی که در سایه همین حرمان زن جوان آن قدر می روید که سعی دارد دنیایی مردی را بداند که با زور اسلحه به وی تجاوز کرده است.

این نوع تصویر سازی در واقع آن ادعاهای افرطی‌ها را به واقیعت مبدل می‌کند، که اگر زن در قید نباشد آتش افروز خود و دیگران خواهد شد. در این فیلم زن جوان از تمام نظارت، قهر... شوهرش بیرون شده و دیگر کسی جلوگیر وی نیست. این است که در اتاق آن طرفی با مردی می خوابد، که برای بار اول با تحدید اسلحه به وی تجاوز کرده بود. حتا درپایان همان موقعیت هم زن از مردی متجاوز بالحن آدم متین می‌پرسد تمام شد، این بار اولت بود.

دو- این‌که از نظر بافت زبان شناختی سخن‌های که در فیلم به کار رفته است عاری از اشتباه نیست، جمله‌ها و واژه ها در جای که باید به کار می رفت نه رفته است. مانند در جای که زن بیرون است دختران خورد سال می‌آیند و به اذیت و آزار پیرمرد ساکت می‌پردازد. یکی بالای شکم مرد می‌نشیند، و دیگری شیلنگ سیروم را از دهن پیر مرد ساکت بیرون می‌کشد، و دهن‌اش را باز می‌کنند و به آن می خندند، و برای مرد می گویند بابه بخیز برای ما قصه بگو. زن می‌آید و دختران را از اتاق که پیر مرد است بیرون می‌کند، اطفال بدون مقاومت و سروصدا از خانه بیرون می‌شوند. اما زن به آن‌ها می‌گوید "چوب" که جای استفاده این کلمه درهم چون موقعی نیست.

سه- لهجه‌ی که در آن به کار رفته است غیر قابل فهم برای کسانی اند، که در کشور مانند افغانستان زنده‌گی می‌کنند، در جای با بچه‌های دانشجو این فیلم را باهم دیدیم در آخیر از آن‌ها بعضی پرسش‌ها را درمورد فهم شان و زبان فیلم پرسیدم. آن چه را در پاسخ یافتم عدم فهم درست شان از شماری ترکیب واژه‌گانی جمله‌ها بود. جز یکی دو نفر که در ایران زنده‌گی کرده بودند.

چهار- درین فیلم کسی برای زن جوان قصه می کند که تمام داشته هایش را به سنگ بگوید سنگ ماه‌ها وسال ها به اسرار وی گوش خواهد داد، و روزی خواهد ترکید. اگر فیلم سنگ صبور را به دقت تماشا کینم می بینم که مرد روزها می‌گذرد هم چنان ساکت است و بی حرکت، زن ازین ناتوانی مرد استفاده کرده، و تمام گذشته هایش را یک یک به وی قصه می‌کند، حتا قصه‌ی بچه دارشدنش توسط حکیم درین جاه است که غیرت مرد افغان قبول ندارد، و متحرک می‌شود و گلوی زن را می فشارد. سوال این جاه است که درین فیلم سنگ صبور کیست؟ مرد که روزها ساکن بوده است؟ یا زن که پس از چند سال محدودیت آزادی به دست آورده است، و آزادانه تصمیم می‌گیرد و کاری را انجام می دهد؟

اگر به خود فیلم مراجعه کنیم سنگ صبور همان شوهر است که گرداننده آن را با قصه‌ها و رازهای زن که با غیرت مرد بر می‌خورد بر محور حرمان جنسی می ترکاند، آیا دیگر دردها نمی‌توانست فیلم سنگ صبور را محبوب کند جز حرمان جنسی؟ .

پنج-اما درین فیلم شماری از واقعیت های جامعه و باورهای خرافاتی مردم انعکاس یافته است، که نباید از آن چشم پوشی کرد. که برای همه روشن است و من از یاد آوری آن‌ها در یاد داشتم خود داری می‌کنم.