زنان در آتش

چکیده

مقدمه :درمیان اخباروگزارشاتی که هرروزدرموردجنگ،حملات انتحاری،فساداداری،موادمخدروده هامشکل دیگردرافغانستان ازطریق رسانه ها می شنویم، خود سوزی زنان درولایات مختلف افغانستان شاید رقم چشمگیری نباشد. اما این معضل خصوصا درولایت هرات رو به افزایش است.

قرارگزارشات که هرساله ازخودسوزی زنان درنشریه هاراه می یابد، بعدازجنگ، حملات انتحاری وبمب های کنارجاده ای ومرگ ومیرزنان درزمان زایمان، خود سوزی سومین دلیل مرگ زنان جوان درافغانستان وخصوصا درولایت هرات می باشد. سالانه حدود دوهزاروسه صد زن درنقاط مختلف افغانستان به روش های مختلفی دست به خودکشی می زند که خود سوزی درآن میان مقام دوم را دارد.تاکنون به جزازگزارشات خبری وچند مقاله کوتاه که درموردخودسوزی زنان درهرات دروبسایت های انترنتی به نشررسیده هیچ تحقیق علمی دراین مورد صورت نگرفته وامارکامل وقابل اطمینانی ازخود سوزی زنان نیزئبه نشر نرسیده است.

مواد و روش کار

این مطالعه یک پژوهش توصیفی و پیمایشی است که در طی یک سال و نیم گذشته بر روی مراجعین شفاخانه سوختگی هرات انجام گرفته است. معیارهای لازم برای ورود به مطالعه، مونث بودن وعدم ابتلا به مریض های روانی و جسمی و اعتراف خود فرد به خود سوزی بوده است. البته درجریان این تحقیق مواردمشکوکی هم وجودداشته، فرضا یکی اززنان بعدازمدتی دلایل خود سوزی را بی احتیاطی خود دراستفاده ازبخاری نفتی عنوان نمود که با توجه با شدت سوختگی مشکوک به نظرمی رسید. برای گردآوری معلومات ازمصاحبه وپرسشنامه وارتباطات با دوستان صمیمی شخص صدمه دیده واقارب آنها وایجاد رابطه دوستانه کارگرفته شده است.

بسیاری ازافراد صدمه دیده برخلاف اظهارات شان درپرسشنامه ها که به شکل رسمی ابرازمی کردند با آنچه دوستان آنها ویا درجمع دوستان شان می گفتند، تفاوت معنا داری وجود داشت وهمچنان بسیاری ازافراد به خاطرحضورفامیل شان نمی توانستند آنچه راواقعا برآنها گذاشته بیان کنند که دراین زمینه با استفاده ازرابطه ها و دوستان آنها درپی بردن با افکارآنها استفاده شده است.

مصاحبه ها و پرسشنامه ها شامل 13 سوال فردی و بیش از 30 سوال درمورد خود سوزی وعوامل خود سوزی بوده است. اکثر زنان دراثرجراحات ناشی ازسوختگی فوت کرده اند.

یافته ها

به خاطرنبودن امکانات وشرایط فرهنگی واجتماعی حاکم درافغانستان تنها موفق شدم با 27 تن ازاین زنان صحبتی داشته باشم.

بیشترین تعداد این زنان بین سنین 20 تا 25 قرارداشتند. 74.04 انها بیسواد وتمام انها خانه دارو 41.1 درصد آنها با میانگین درآمد 7500 افغانی درماه که اختلاف معنا داری درتمام این موارد وجود داشت.

بیشترین تعداد زنان خود سوخته دردهات وحومه شهرزندگی داشتند و 96.2 درصد آنهاتجربه خشونت های فزیکی وکلامی ازجانب شوهرخود داشته و 59.2 درصد آنها شوهرو 33.3 درصد خانواده شوهرخود را مقصراصلی درخود سوزی خویش می دانند.

تعداد اندکی ازاین زنان قبل ازاقدام به خود کشی به مراجع قانونی جهت حل مشکل شان مراجع کرده که بی نتیجه بوده واختلاف معنا داری بین خشونت و تفاوت سنی بین آنها وجود دارد.

کلید واژه ها :

خود سوزی، خود کشی، خشونت علیه زنان، نقض حقوق بشر، خشونت های خانواده گی، حمایت از زنان خود سوخته

نتیجه:

یافته های پژوهش نشان می دهد که یکی ازدلایل عمده خود سوزی زنان خشونت های خانواده گی از جانب شوهروخانواده ش وازدواج های اجباری می باشد. محاکمه افرادی که درخشونت علیه زنان دست دارند وتوجه نهاد های دولتی و موسسه های حمایت ازحقوق زنان و ایجاد کورس های آموزش مهارت های زندگی وآموزش کودکان برای احترام گذاشتن به حقوق دیگران به عنوان نسل فردای کشورنقش موثری درکاهش خشونت علیه زنان درآینده خواهد داشت.

به علت محدودیت های تحقیق وتعداد محدود افرادموردمطالعه دراین تحقیق، نمی توان این افراد را نمونه ای از جامعه ویا قشری خاصی قلمداد کرد. دراین تحقیق به مشکل مواد مخدرواعتیاد ومسایلی دیگری که درخود سوزی زنان درهرات نقش دارد توجه نشده بنا این تحقیق به شکلی نامکمل است.

مقدمه و بحث

درمیان اخباروگزارشاتی که هرروزدرموردجنگ،حملات انتحاری، فساداداری،موادمخدروده هامشکل دیگردرافغانستان ازطریق رسانه ها می شنویم، خود سوزی زنان درولایات مختلف افغانستان شاید رقم چشمگیری نباشد. اما این معضل خصوصا درولایت هرات رو به افزایش است.

اگرچندخود سوزی زنان ازسالهای 1991 به بعددرافغانستان وجود داشت اما به خاطرجنگ ونبودن رسانه ها وپنهان کاری خانواده ها به خاطر حفظ آبروکمتربه چشم می امد. با وجود اینکه موسسه های زیادی برای دفاع ازحقوق زنان بعدازسال 2001 تشکیل شده اماتاثیرزیادی بربهترشدن وضعیت زنان نداشته وقرارتحقیقات بنیاد رویترز-تاسمون افغانستان خطرناک ترین محل برای زنان است.

درکنارکم کاری نهادهای مدافع حقوق زنان درارایه اماروارقام دقیق ازخود سوزی زنان، مقامات محلی دولت افغانستان نیزهمکاری های لازم را با کسانی که به شکل مستقلانه می خواهند دراین زمینه تحقیق نمایند نکرده وگاهی نیزخبرنگارانی را که دراین زمینه گزارش وتحقیق می کنند، تهدید نموده اند. دلیل تهدید وعدم همکاری مقامات محلی دولت هم به خاطر اینکه تعداد ازاین زنان قبل از اقدام به خودسوزی خواهان کمک وحمایت ازدولت شده اند ولی به بی توجهی و سهل انگاری مقامات مواجه شده وازطرف دیگر فساد اداری می باشد. نمونه های روشنی وجود دارد اززنانی که مورد تجاوز قرارگرفته و یا ازطرف مردان خانواده مورد خشونت قرارداشته وبه پولیس شکایت کرده اند، دولت به جای اینکه عاملان خشونت علیه زنان رامجازات نمایند،قربانیان تجاوزجنسی و فرارازخشونت را زندانی کرده اند.

همچنان درشش ماه اول سال 86 تعداد واقعه سوختگی راجستر شده درصحت عامه ولایت هرات 300 موردبوده که فقط 46 تن ازاین تعداد که زنده مانده اند اعتراف به خود سوزی کرده اند ومتباقی و یا اقارب آنها به خاطرترس ازمعرفی شدن به جنایی دلیل واقعه را بی احتیاطی عنوان نموده اند. دولت افغانستان نیزهمین 46 مورد را به عنوان امارخود سوزی دراختیاررسانه ها قرار داده است.بنا امارهای راکه نهادهای دولتی افغانستان دراختیاررسانه ها قرارمی دهند معمولا قابل اعتماد نمی باشد.

قرارگفته های مسولین محلی هرات درسال جاری خورشیدی 87 موردخود سوزی دراین ولایت ثبت شده که بیشتراز50 درصدآن موجب مرگ گردیده است. اخرین موردخود سوزی دختر 15 ساله ی به نام سادات بودکه برای فرارازخشونت توسط همسروخانواده همسرش دست به خود سوزی زد. او دولت ونهاد های مدافع حقوق زنان رانیزمقصرمی داند ومی گوید باوجود اینکه چندین بارشکایت کرده، اما هیچ نهادی به حرفهایش توجه نکرده است.

قرارآمارهای که هرساله ازخودسوزی زنان درافغانستان درنشریه ها راه می یابد، بعدازجنگ، حملات انتحاری وبمب های کنار جاده ای و مرگ و میرزنان درزمان زایمان، خود سوزی سومین دلیل مرگ زنان جوان درافغانستان وخصوصا درولایت هرات می باشد. اگرچند درمورد قتل های ناموسی که بیشتر درقریه ها و ولایات دورافتاده صورت می گیردتا هنوزتحقیقی صورت نگرفته و دولت هم تا هنوزاماری دراختیاررسانه ها قرارنداده است.

تعداد زیادی اززنانی که خود سوزی می کنند پیش ازآنکه به شفاخانه برسند می میرند ویا خانواده های آنها به خاطرحفظ آبرو و غیرت افغانی اصلا مریض شان را به شفاخانه نمی آورند. متاسفانه در افغانستان بیشترمواردی که درتضاد به انسانیت وحقوق بشرقرارداردبه عنوان غیرت شناخته می شود.

خود سوزی

خود سوزی خشن ترین نوع خودکشی است که درآن فرد جسم خود را به اتش می کشد وبه گفته اسیب شناسان اجتماعی نوع ابزاری که برای خودکشی انتخاب می شود نشان دهنده ساختار روانی و پیامی است که فرد می خواهد به جامعه برساندتا بیشترآنها را تحت تاثیر قراردهد. چنین حالتی دراعتراض های سیاسی هم به چشم می خورد ونمونه بزرگ آن درسال گذشته محمد بوعزیزی -جوان تونسی بود که بهارعرب را رقم زد. خود سوزی برخلاف روش های دیگرخود کشی مثل حلق آویزکردن و خوردن مواد سمی که آرام و درخفا و بدون سرو صدا صورت می گیرد یک فریاد بلند دراعتراض به وضع موجود است.

امادلیل اینکه چرازنان درولایت هرات بیشترازمناطق دیگرافغانستان ازخودسوزی برای ابراز اعتراضات شان استفاده می کنند تاهنوزمعلوم نیست. شاید به خاطرآنکه درطول این دو دهه درمناطق مختلف هرات زنان ازاین روش استفاده نموده اند،و به صورت اکتسابی ازهمدیگر یاد والگو می گیرند و دلیل دیگر آن هم دردسترس بودن مواد نفتی باشد.

خودسوزی همیشه به مرگ تمام نمی شود. آنهای که ازآتش خودسوزی نجات یافته اند باید دردو ناراحتی های خود سوزی را درتمام عمربا خود حمل کنند و به خاطرظاهروحشتناکی که پیدا می کنند دیگرهیچ کسی حتی اطفال خود آنها حاضر نیستند با آنها یک جا زنده گی نماید.

علل وانگیزه خود سوزی

برای دانستن واقعیت خود سوزی زنان درافغانستان نیازی نیست که شما کارشناس مسایل اجتماعی و یا روان شناسی باشید تا به علت واقعی خودسوزی زنان دراین کشور پی ببرید. درست است که درطی این ده سال گذشته کارهای برای بهترشدن وضعیت زنان درافغانستان صورت گرفته ورادیو، تلویزیون ونشریات زیادی نیزدرافغانستان فعالیت دارند و زنان زیادی نیزدربخش های مختلف این رسانه ها فعالیت می کنند اما نابرابری وتضاد های اجتماعی، فرهنگ قبیلوی ،نا کارامدی نهادهای دولتی برای رسیده گی به مشکلات زنان، فساد اداری وفقرو بیسوادی به صورت اشکاردرمناطق مختلف افغانستان وجود دارد. دربسیاری ازمناطق افغانستان اصولا دادگاهی وجود ندارد تا زنان به آن مراجعه نماید. ازطرف دیگربه خاطرننگ وشرم ومنفوربودن طلاق درافکارعمومی بسیاری ازخانواده ها به هیچ وجهه خواهان پذیرای یک دختر مطلقه نیستند. دراین صورت حتی اگر دادگاهی هم وجود داشته باشد -بدون زمینه سازی- تاثیربرکاهش میزان خود سوزی زنان نخواهد داشت.

درطول ده سال گذشته شعاردفاع ازحقوق زن به تجارت پررونقی برای حتا آن احزاب و افرادی تبدیل شده که خودهیچگاه درزندگی شان احترام به زن به عنوان یک انسان ،یک مادر،خواهر، همسرودخترنداشته اند.

مابیشترازهرکشوراسیایی دیگری نماینده زن درپارلمان داریم، شعارهای دفاع ازحقوق زنان وتعداد دختران دانشجودرافغانستان یکی ازافتخارات دولت است که درهرمراسم از آن یاد می کند. دررسانه ها حضورانان را منعکس می کنیم، سریال ها و فلم های هندی، ترکی وکوریایی، و...را ترجمه و نشر می کنیم. بااین سریال ها زنان به حق و حقوق شان آگاه می شوند. امادرمقابل این آگاهی ازحق وحقوق آنقدرمقاومت های فرهنگی و دینی وقبیلوی وقانونی زیاد است که آنها تنها راه چاره را درخودسوزی می بینند.بادیدن وشنیدن این شعارها، فلم ها وسریال ها جوانان درمجموع گرفتار تضادمی شوند. ازیک طرف می خواهندمانندانسانهای دیگرروی زمین ازحق وحقوق انسانی خویش برخوردارباشند وازجانب دیگراین خواسته ها توسط سنت های کهنه، فرهنگ دینی – قبیلوی سرکوب می شوند.
درمناطقی که زنان ازحق و حقوق شان آگاه نیستند میزان خود سوزی هم پایین است. چون آن زنان خشونت های جسمی، چند همسری، ازدواج های اجباری را به عنوان قانون زندگی پذیرفته اند. اما همین کم بودن خود سوزی و فرارزنان ازمنزل درکنار نبودن رسانه ها که چنین مواردی را گزارش دهند درزمان حاکمیت طالبان ودرمناطق تحت کنترول طالبان موجب شده که این گروه عوامل بالا را دلیلی برناکامی دولت ونتیجه حضور نیروهای خارجی بدانند و ناآگاهی مردم ازحق و حقوق شان را دلیلی برموفقیت حاکمیت شان و ظاهرا تعداد معیوب العقل نیز با آنها موافق اند.

درکنارموارد بالا دلایل دیگری خود سوزی زنان را می توان به صورت زیردسته بندی کرد:

زنان و فرهنگ خشن قبیلوی

نمونه های گویا و روشن این فرهنگ را درحوادث این چند سال گذشته بارها شاهد بوده ایم. مبادله یک دختر با یک سگ جنگی درشمال ویا با یک خردرجنوب افغانستان و بریدن گوش و بینی عایشه -زن جوانی ازارزگان توسط شوهرش که انتشارخبر وتصوير آن ازطريق سايت انترنيتي وخود مجله تايم،جهانيان را بهت زده کرد نمونه های روشن این فرهنگ است. شرایط برای زنان درافغانستان طوری بوده است که اکثریت آنها حتی اسم ندارند و نمی توانند اسم شان را بگویند. خیلی کم درافغانستان اتفاق می افتد وقتی اززنی اسم اش رابپرسید خودرا معرفی کند بلکه اکثروقت ها با گفتن اینکه " من مادر شاد گل ام و یا من خانم فلان شخص ام خود را معرفی می کنند.

جامعه شناسان براین باورند که نوع زندگی خشن قبیله ای باعث می شود تا زنانی که در مناطقی با حاکمیت فرهنگ قبیله ای زندگی می کنند، خودسوزی را به عنوان یک واکنش مناسب در بن بست زندگی انتخاب کنند.به اعتقاد آنها، علاوه بر این، الگوپذیری هم درانتخاب شیوه خودکشی و رهایی از مصایب زندگی درچنین مناطقی نقش عمده ای دارد.

خود سوزی به عنوان راه فرار از ازدواج اجباری

تحقیقاتی که درکشورهای مختلفی مانند ایران، هند، تاجیکستان و گزارش های که ازافغانستان در مورد خود سوزی زنان تاکنون انتشار یافته نشان می دهد که یکی ازدلایل مهم خود سوزی زنان ازدواج های اجباری با تفاوت سن زیاد بین زوجین می باشد. اکثر خانواده های افغانستانی بخاطر وضعیت بد اقتصادی و برداشت های مذهبی دختران کم سن وسال خود را مجبور به ازدواج می کنند.

مهاجرت ها

جنگ ومهاجرت یکی ازعلت های دیگری خود سوزی زنان درافغانستان است. بابازگشت مهاجرین ازکشورهای همسایه ویاجابه جاشدن خانواده ها ازروستا به شهر،خانواده ها دچارسردرگمی درهویت می شوند. تعدادی اززنان درشهرها می توانند درادارات دولتی ورسانه ها کار نمایند. سریال ها وبرنامه های تلویزیون ومجری برنامه ها به نمونه های برای این زنان تبدیل می شوند اما مردان خانواده همچنان با فرهنگ وسنت های قبیله ای خود پای بند اند. دیگر این زنان نمی توانند با خشونت، ازدواج اجباری، چند همسری و ...کناربیایند و کوشش می کند تغیراتی دراین سنت ها ایجاد نمایند که با مقاومت مردان خانواده مواجه می شوند. ازانجاییکه این زنان نه سواد کافی دارند و نه هم ازراه های درست رسیدن با حقوق شان آگاهند وموانع دینی، فرهنگی و قانونی هم درراه شان قرار دارد خیلی زود خسته شده و و راه رهایی خود را درخود سوزی می بینند.

نتیجه گیری با توجه به جدول

اکثرزنانی که دست به خود سوزی زده اند کسانی استند که درسنین 14 تا 18 تن به ازدواج اجباری داده اند. آنهادرکناراینکه خانواده خود رادراین زمینه مقصر می دانند اما خشونت های شوهرو خانواده شوهررابعدازعروسی دلیل اصلی خودسوزی خویش ذکرکرده اند. زن اول یا دوم بودن مشکلی عمده دیگراین زنان است. با بالا رفتن سن زنان به خاطرتقسیم قدرت درخانواد که معمولا با بزرگ شدن اطفال ازپدربه مادروبچه ها صورت می گیرد خشونت علیه زن جایش به خشونت علیه عروس می دهد. 55.5 درصد اززنانی که بیشترین امارخودسوزی را نشان می دهد مربوط به زنانی 20 تا 25 ساله بوده است. 96.2 درصد ازاین زنان تجربه های خشونت های فزیکی و کلامی راازجانب شوهرخود داشته اند.

74.4 درصد این زنان بیسواد وتنها 22.2 درصد قادربه خواندن ونوشتن بودند وتنها یک مورد دارای دیپلوم .

رابطه معنا داری بین وضعیت اقتصادی، سواد، سن ازدواج و تفاوت های سنی ومحل زندگی دراین جدول وجود دارد.اغلب خود سوزی ها بین ساعات 11 تا 17 بعد ازظهرصورت گرفته و 81.4 درصد از زنان ازحویلی به عنوان مکانی برای خود سوزی استفاده کرده اند که دلیل آن هم به خاطر جلوگیری ازسرایت آتش به اموال خانه بوده است.

راهکارها

آنهایی که درزندگی ولویکباردروقت غذاویاچای درست کردن دچارسوخته گی اندکی شده اند می دانند که سوخته گی چی دردی دارد. بنا زنانی که به خاطرخشونت های خانواده گی که مشروعیت فرهنگی ،دینی وسنتی درافغانستان دارد وهرازچندگاهی هم ازسوی نهاد های دینی به شکلی علیه زنان تبلیغ و ترویج می شود- اقدام به خود سوزی می کنند ازدلخوشی نیست.

افغانستان دراین اواخربا امدن امنیت نسبی و رسانه های بی شماردرحال تجربه روند جدیدی است. دراین روند جدید اگرچند پیش ازآنکه فرهنگ مدرنیته وارد شود وسایل آن فرهنگ وارد شده اما با آنهم جنگی بین سنت ومدرنیته درجریان است. جامعه ما به طفل کوچکی می ماند که می خواهد تمرین راه رفتن نماید که دراین مسیرزمین خوردن ها ودرد ها و خوشی های بی شماری وجود دارد. فرار دختران ازخانه، افزایش طلاق، خود سوزی، تن فروشی ازبدی های این روند است اما اگر دولت به عنوان قدرتمند ترین نهاد دلسوز جامعه باشد، نقش بزرگی درکاهش این مواردخواهد داشت. خود سوزی زنان درهرات ازیک جانب اگرنشان دهنده انفجارخشونت علیه زنان است ازجانب دیگرنشان دهنده رشد آگاهی زنان هرات ازحق وحقوق انسانی شان درخانواده که عبارت ازداشتن حق انتخاب شریک زندگی، احترام، حق درس و تحصیل، حق کارو زندگی ابرومند است می باشد. دیگر زنان نمی توانند با چند همسری، خشونت و لت و کوب و بی احترامی زندگی نمایند.

یکی ازدلایل بزرگ عقب افتاده گی جامعه ومردم ما درکناربیسوادی وآموزه های دینی، گونه های ناسالم وخشونت باربرخورد با زنان است. خانواده های سرکوبگر راه را برای پیدایش حکومت ها و نظام های سرکوبگر ومتحجرهموارمی کند. کودکانی که درچنین خانواده های تولد می شوند که درآن مادرهمیشه موردخشونت وبدرفتاری قرارمی گیرد چنین تجربه ای برای کودک ازنوع زندگی خودکامه برای اینده اش اماده می کند واین پایه یک جامعه خود کامه وسرکوبگرومسولیت ناپذیررا فراهم می سازد. مردانی که اززندگی با زنان افسرده وسرکوفت خورده احساس لذت می کنند جسد های استند که ادای زندگی را درمی اورند و بدبختی وناچیزی خود را پشت کلمات مثل غیرت افغانی و ..پنهان می کنند.

راه های دشوار ولی زیادی برای کاهش خودسوزی زنان وجود دارد اما اگر دولت و مدافعان انجوی ای حقوق زنان به آن توجه نماید:

1- ایجاد مراکز مشاوره برای زنانی که خود کشی ناموفق داشته اند.

2- آموزش مهارت های زندگی برای زنان و آگاه نمودن آنان ازحق وحقوق شان و راه های رسیدن به حق قانونی شان.

3- رعایت تفاوت های سنی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی درازدواج .

4- ایجاد خطوط تلفن مشاوره به خاطر اینکه تعدادی از زنان به خاطر ترس از ابرو نمی توانند به مراکز مشاوره مراجه نمایند.

5- محاکمه عاملان خشونت علیه زنان وازبین بردن فساد اداری و رشوت خوری .

6- ...

منابع:

1-کاکر ، مشاور رئیس جمهور افغانستان درامورصحت " افزایش خود کشی زنان درافغانستان سال 2011.
2-بررسی عوامل خود سوزی درهرات . شبکه اطلاع رسانی افغانستان- خود سوزی صادرمی کنیم – مجله زن
3- خانه امن زنان درهرات اگست 2010 و وبلاگ های دیگر
4- امین فاطمی ئزیر صحت افغانستان کنفرانس خبری روز جهانی محو خشونت علیه زنان نوامبر 2009.
5 – بی بی سی و بخدی